माझी शब्दचित्रे

  टीप: संलग्न चित्र चित्रकार रामकुमार यांचे आहे. रंगलेपन आणि चित्रकाराची ओळख पेंटिंग आणि इलस्ट्रेशन याची बॉर्डरलाइन काय? असा प्रश्न अनेकांच्या मनात असतो. काही जणांची आपापली उत्तरही ठरलेली असतात. असो. पण आज एक गोष्ट प्रकर्षाने मनाला स्पर्शून गेली. ती म्हणजे रंगलेपन. विचार करता करता एक गोष्ट लक्षात आली ती म्हणजे अंतिम कलाकृती हे साध्य असलं तरीही तोपर्यंतचा रंगलेपनाचा प्रवास खरेतर चित्रकार उपभोगत असतो. अजाण (खरंतर कल्पकतेच्या दृष्टीने सुजाण) बालके भिंतीवर चित्र काढतात तेव्हा चॉक किंवा क्रेयॉन भिंतीवरच्या खडबडीत किंवा गुळगुळीत पृष्ठभागावरून नेताना त्यांना मिळणारी स्पर्शानुभूती खरोखर खूप मौजेची वाटते. म्हणून तर मुलं काही वेळेस अमुक एक चित्र काढण्यापेक्षा रेघोट्या मारतात. काय मिळतं त्यांना यातून? स्पर्शानुभव. चित्रकाराच्या चित्र प्रवासात वेगवेगळ्या माध्यमांतून मिळणारा हा रंगलेपनाचा अनुभव वर्णनातीत असतो. जलरंगातील वॉश, ओघळ, रंगांच्या कडा चित्राला खरं अस्तित्व देतात. ऍक्रेलिक, ऑइल यांतील रंगाचा पोत, त्यातले लेअरिंग यांनी मन सुखावून जातं. पेस्टल्सचं स्मजिंगही प्रत्येकजण कोणत्याही दिग्गज कला...

  “आकारांचे विरूपीकरण” आपण अनेक चित्र बघतो. प्रत्येक चित्रात काही ना काही आकार असतातच. कधी माणसं, कधी झाडं तर कधी वस्तू किंवा वास्तू. हे सगळे आकार आपल्या रोजच्या जीवनाचा भाग असतात. त्यामुळे आकारांच्या संवादातून साकारलेल्या चित्रांचा आनंद अगदी सहजपणे घेता येतो. मात्र कलाकाराच्या दृष्टीत आकारांचं एक वेगळंच महत्त्व असतं. त्या वस्तूच्या नावारूपाला एक वेगळं परिमाण चित्रकार देण्याचा प्रयत्न करतो. आकारांचे खऱ्या अर्थाने दर्शन चित्रकार आपल्या कलेतून रसिकांना घडवत असतो. कारण आपल्या चर्मचक्षूंना दिसणारे आकार जसेच्या तसे चित्रित करणं ही चित्रकलेतील एक अगदी सुरुवातीची उपलब्धी होती. आजही जसेच्या तसे चित्र काढणारे अनेक चित्रकार आहेत. या प्रकारात कल्पकतेपेक्षा तंत्रावर हुकूमत अधिक दाद देऊन जाते. परंतु रेम्ब्रा, टर्नर या दिग्गज चित्रकारांनी वास्तवदर्शी चित्रालाही एका वेगळ्या उंचीवर नेलं. कारण त्यामध्ये त्यांनी स्वतःची अनुभूती मिसळली होती. ज्यामुळे त्यांची चित्रं केवळ एक दृश्य न राहता एक ‘दर्शन’ बनली. आकारांना, रंगांना स्वतःच्या कल्पनेची जोड देण्याचे काम इंप्रेशनिझम त्यानंतर क्युबिझम अशा अनेक कलाप्...

  गायतोंडे पचायला जड का? शंभरातले सत्यांणव चित्रकार हे आकारांचे जादूगार असतात. गायतोंडे आणि मार्क रॉथको यांसारखे काहीच हाताच्या बोटावर मोजता येतील असे चित्रकार होउन गेले ज्यांचा प्रवास आकाराकड़ून रूपाकडे जाणारा किंवा काहीसा आकारांपलिकडचा प्रवास अंधोरेखित करणारा जाणवतो. चित्रकार असून आकारांपलिकडे जाण्याचा विचार करणं हेच एक शिवधनुष्य आहे. असो. सदरचे चित्र गायतोंडे यांच्या असंख्य उत्तम कलाकृतींपैकी एक आहे. सर्वसामान्यपणे चित्रात लक्ष्य खिळवून ठेवणार्या अनेक गोष्टी असतात. आकारांचं आणि रंगांचं उत्तम संयोजन ही एक बाब त्यात अपरिहार्यपणे आलीच. या गोष्टी काही चित्रकार तुमच्यासमोर स्पष्टपणे ठेवतात. त्यातही चित्रात ओळखीच्या गोष्टी, वातावरण असेल तर डोक्याला ताण नसतो. चित्र पाहिलं, समजलं (विषयापुरतं), आवडलं. संपला विषय. पण काही चित्र तुम्हाला केवळ काठावर उभारून, वरच्यावर अनुभवता येत नाहीत. तुम्हाला त्या चित्रात उतरावं लागतं. आता एखाद्याला वाटेल हा उगाचच साहित्यिक नख़रे दाखवायला काहीतरी शाब्दिक क़रामत दाखवतोय. पण तसं नाहीय. चित्रकार जर स्वतःच खोल गेला असेल तर तो आपल्याला इतका सहज कसा कळेल? त्यास...

दृश्यकलेतील स्थित्यंतर आणि प्रयोग चित्र: श्रीराम हसबनीस माणसाच्या आयुष्यात स्थित्यंतर अटळ आहे. पिढ्यांमागून पिढ्या येतात. प्रत्येक पिढी या स्थित्यंतराचा एक भाग असते. जीवनावश्यक गोष्टींबरोबरच कला, साहित्य, संगीत अशा प्रांतातही ही स्थित्यंतरं आजवर होत आली आहेत आणि आजही सुरू आहेत. हे बदल घडण्यास भवताल, गरज आणि नवोन्मेषाचा ऊर्मी सहाय्यभूत ठरते. काही बदल नकळत होतात तर काही बदलांना संघर्षातून जावे लागते. अनेक पिढ्यांच्या कष्टांनंतर काही बदल समाजात रुजतात, ग्राह्य धरले जातात. सतीची चाल, स्पृश्यास्पृश्य, बालविवाह अशा टाकाऊ गोष्टी समाजातून हद्दपार व्हायला बराच संघर्ष झाला. तसाच संघर्ष स्त्रीशिक्षणादि विधायक गोष्टी स्वीकारण्यासाठीही झाला. कला प्रांतातही स्थित्यंतरे झाली आहेत, होत आहेत. परंतु इतर बदलांच्या मानाने हे बदल धीम्या गतीने होताना दिसतात. कारण बदल पचनी पडण्यासाठीची समाजाची मानसिकता एकाएकी बदलत नाही. त्याला विविधांगी आणि भिन्न अभिरुची बाळगणारा समाजही कारणीभूत असतो. असो. तूर्त आपण दृश्यकलेतील स्थित्यंतरांबद्दल विचार करूया. गरज ही शोधाची जननी हे लहानपणी पाठ्य पुस्तकात वाचलेलं वाक्य आजही पडत...

चित्र: श्रीराम हसबनीस लहानपण दे गा देवा जगप्रसिद्ध चित्रकार पाब्लो पिकासो यांनी म्हटलंय “राफाएलच्या तोडीचं चित्र काढायला मला चार वर्षे लागली पण लहान मुलासारखं चित्र काढता येण्यासाठी मला पूर्ण आयुष्य वेचावं लागलं.” या वाक्याचा अर्थ काय? लहान मुलासारखं चित्र काढायचं असेल तर मग त्यासाठी कलाशिक्षण कशाला? शिवाय असं चित्र काढायला तर कुणालाही जमेल. त्यासाठी चित्रकला ही निसर्गदत्त देणगी असण्याची काहीच गरज नाही. कोणीही सहज चित्रकार बनू शकेल. असे अनेक प्रश्न साधारणपणे निर्माण होतील. याचाच धांडोळा घेण्यासाठी हा लेखनप्रपंच. आता एवढ्या मोठ्या चित्रकारालाही लहान मुलासारखं चित्र का काढायचंय? केवळ पिकासोच नव्हे तर स्विस चित्रकार पॉल क्ली यांनंदेखील लहान मुलांच्या चित्रकलेचं निरीक्षण आणि अभ्यास केला होता. आता यात अप्रूप ते काय असेल? का बरं त्यांना लहान मुलांची चित्रं महत्त्वाची वाटतात? आता आपण हे थोडं विस्ताराने पाहू. ज्ञान, विचार, कल्पनाशक्ती आणि उत्स्फूर्तता हे चार घटक आपल्याला अगोदर समजून घ्यावे लागतील. म्हणजे मग आपल्याला आपल्या मूळ विषयाच्या दृष्टीने योग्य अर्थ लावणे सोयीचे जाईल. ज्ञान- कोणतीही गो...

  रसिकत्वाचे बरवेपण चित्र:श्रीराम हसबनीस एखादा उत्तम कारागीर असेल तर आपण म्हणतो, “काय छान हात आहे याचा!” हेच उदगाऱ् एखाद्या कसलेल्या वादकालाही लागू होतात. एखाद्या उत्तम वक्त्यासाठी आपण म्हणतो, “काय वाणी आहे यांची!” किंवा उत्तम गायक असेल तर आपण म्हणतो, “काय गळा आहे. वा!”. एखाद्या उत्तम फोटोग्राफरच्या कौशल्याला दाद देताना आपण म्हणतो, “वा! काय नजर आहे याची.” म्हणजेच असं की त्याच नेहमीच्या गोष्टी फोटोग्राफरच्या लेन्समधून किंवा फ्रेम मधून आपण बघतो तेव्हा आपल्याला एक वेगळा अनुभव देऊन जातात. म्हणूनच आपण त्याच्या नजरेला दाद देतो. उत्तम फोटो टिपणं यामध्ये तांत्रिक कौशल्य तर असतंच, पण त्याहीपेक्षा दाद ही त्याच्या “बघण्याला” दिलेली असते. आता ही नजर त्याला कशी मिळते? एखाद्या चित्रकाराला चित्र कसं काय आधीच दिसतं? ही निसर्गदत्त देणगी म्हणावी की निरंतर ध्यासाची फलश्रुती? खरंतर ही दोन्हीची सांगड असते, कारण आडात नसेल तर पोहऱ्यात कुठून येणार? मुळातच असलेल्या निसर्गदत्त देणगीला योग्य खतपाणी घालून हा कलांकुर वाढवला जातो. मग एका टप्प्यावर त्याचा मोठा वृक्ष होतो. या कलावृक्षाच्या सावलीत कितीतरी रसिकांन...