रंगलेपन आणि चित्रकाराची ओळख

 

टीप: संलग्न चित्र चित्रकार रामकुमार यांचे आहे.

रंगलेपन आणि चित्रकाराची ओळख

पेंटिंग आणि इलस्ट्रेशन याची बॉर्डरलाइन काय? असा प्रश्न अनेकांच्या मनात असतो. काही जणांची आपापली उत्तरही ठरलेली असतात. असो. पण आज एक गोष्ट प्रकर्षाने मनाला स्पर्शून गेली. ती म्हणजे रंगलेपन. विचार करता करता एक गोष्ट लक्षात आली ती म्हणजे अंतिम कलाकृती हे साध्य असलं तरीही तोपर्यंतचा रंगलेपनाचा प्रवास खरेतर चित्रकार उपभोगत असतो. अजाण (खरंतर कल्पकतेच्या दृष्टीने सुजाण) बालके भिंतीवर चित्र काढतात तेव्हा चॉक किंवा क्रेयॉन भिंतीवरच्या खडबडीत किंवा गुळगुळीत पृष्ठभागावरून नेताना त्यांना मिळणारी स्पर्शानुभूती खरोखर खूप मौजेची वाटते. म्हणून तर मुलं काही वेळेस अमुक एक चित्र काढण्यापेक्षा रेघोट्या मारतात. काय मिळतं त्यांना यातून? स्पर्शानुभव. चित्रकाराच्या चित्र प्रवासात वेगवेगळ्या माध्यमांतून मिळणारा हा रंगलेपनाचा अनुभव वर्णनातीत असतो. जलरंगातील वॉश, ओघळ, रंगांच्या कडा चित्राला खरं अस्तित्व देतात. ऍक्रेलिक, ऑइल यांतील रंगाचा पोत, त्यातले लेअरिंग यांनी मन सुखावून जातं. पेस्टल्सचं स्मजिंगही प्रत्येकजण कोणत्याही दिग्गज कलाकारांचं छापील काम बघण्यापेक्षा ते प्रत्यक्षात बघण्यात एक वेगळीच मजा असते. ती म्हणजे रंगलेपन. प्रत्येक माणसाचं हस्ताक्षर जसं वेगळं तसंच त्याचं असं खास रंगलेपन तंत्र असतं आणि वर्षानुवर्षाच्या साधनेनंतर ते खास आणि शैलीदार बनलेलं असतं. हस्ताक्षराइतकं ते सहज आणि स्वाभाविक असतं. अगदी रेम्ब्रा, मोने, दाली, पिकासो, मातीस यांच्यापासून ते आपल्याकडचे गायतोंडे, पदमसी, रामकुमार, हळदणकर, बर्वे, कोलते, देऊसकर, जॉन फर्नांडिस आदी कलाकारांचेही आपले असे खास रंगलेपन तंत्र आहे. म्हणजे त्यांच्या एखाद्या चित्राचा एखादा कोपरा जवळून पाहिला तरीही कळून येतं की ही चित्रं कोणाची आहेत. एवढेच नव्हे तर साधारण एकाच परंपरेतले असूनही के बी कुलकर्णी फर्नांडिस आणि रवी परांजपे या तिघांचंही रंगलेपन अगदी आपलं आणि वेगळं आहे. चित्रकार चंद्रमोहन कुलकर्णी यानी डिजिटल माध्यमात साकारलेली प्रवासचित्रं बघण्याचा सुंदर योग आर्ट टुडे या गैलरीच्या माध्यमातून नुकताच आला. आता मी मागे म्हटल्याप्रमाणे इथे प्रत्यक्ष रंगद्रव्याचा वापर नव्हता. चित्रं डिजिटली काढली होती त्यामुळे प्रदर्शनात ती प्रिंटेडच होती, तरीही पारंपारिक रंगलेपनातला हळुवारपणा, आवश्यक तेथे जोरकसपणा, रेषेची लवचिकता यांचा सुखद प्रत्यय येत होता. माध्यम बदललं तरी हस्ताक्षर बदलत नाही त्याचप्रमाणं चंद्रमोहन यांचं असं खास रंगलेपन तंत्र डिजिटल चित्रांतही स्पष्ट दिसत होतं. अर्थातच अनेक वर्षांचा चित्रप्रवास त्यामागे होता. रंगलेपनात रंगापेक्षा रंग लावणारा हातच सगळी जादू करत असतो. इलस्ट्रेशनमध्ये अंतिम साध्य काय आहे आणि ते चित्र अंतिम रूप कसं घेणार हे आधीपासून नियोजित असतं. त्यामुळे रंगलेपनातल्या मुक्त आणि स्वच्छंदीपणाला थोडा का होईना आवर घालावा लागतो. उत्तम दर्जेदार इलस्ट्रेटरची स्वतःची एक शैली,ओळख आणि भाषा असतेच. कदाचित एखादी चित्रशैली आत्मसात करता येईल पण मुक्त रंगलेपन हे ज्याचं त्याचं स्वतःचंच असतं. त्याचं अनुकरण करता येत नाही. तसं करू पाहणारे फ़सतात. आणि गम्मत म्हणजे त्याना ते कळतही नाही. उदाहरणार्थ हुसेन यांचं ब्रशवर्क हे त्यांचंच. आपल्यालाही आपल्या आवडत्या चित्रकारासारखं रंगलेपन करता यावं असं अनेक नवचित्रकाराना वाटू लागतं. पण मग दुसर्यासारखा रंग लावू पाहणारे स्वतःचीच फसगत करू लागतात कारण ते उसनं असतं. तुमची रेष किंवा स्ट्रोक तुमचाच असला पाहिजे. अगदी पोर्ट्रेट पेंटिंगमध्येही प्रत्येकाचं ब्रशवर्क वेगळं असतं. रविंद्र मेस्त्री, वडणगेकर, हळदणकर, देउसकर, माळी अशा सर्वच दिग्गजांचं ब्रश वर्क वेगळं. निसर्ग चित्रणात धोंड, पॉलराज, फ़र्नांडिस अशा जलरंगावर प्रभुत्व असणार्या प्रत्येकाचं ब्रशवर्क वेगवेगळं. पुढे हेच ब्रशवर्क या दिग्गज कलाकारांची ओळख बनते. असो. यानिमित्ताने चित्ररसिक प्रत्यक्षात चित्र बघताना प्रत्येक कलाकाराच्या खास रंगलेपनचा आनंद घेतील असा विश्वास वाटतो.
धन्यवाद!

© श्रीराम हसबनीस
२४ ऑक्टोबर २०२१